To Σύστημα Επικοινωνίας Μέσω Ανταλλαγής Εικόνων (PECS) αναπτύχθηκε το 1985 από τον Andy Bondy και την Lory Frost ως ένα εναλλακτικό/υποστηρικτικό πρόγραμμα επικοινωνίας για άτομα στο  φάσμα του αυτισμού ή συναφείς αναπτυξιακές δυσκολίες. Αρχικά χρησιμοποιήθηκε σε παιδιά με αυτισμό προσχολικής ηλικίας, που δεν είχαν λειτουργικό ή κοινωνικά αποδεκτό λόγο, δηλ. μη λεκτικά παιδιά η παιδιά που μιλούν στερεοτυπικά ή με βοήθεια ή ηχολαλικά. Σήμερα χρησιμοποιείται και σε άτομα μεγαλύτερων ηλικιών, που έχουν διάφορες επικοινωνιακές, γνωστικές και σωματικές δυσκολίες.

 Η επιτυχία της μεθόδου  απαιτεί την αυστηρή εφαρμογή συγκεκριμένου πρωτοκόλλου διδασκαλίας, το οποίο στηρίζεται στις βασικές αρχές του «Λεκτικού Συμπεριφορισμού» (Verbal Behavior) του B.F. Skinner και είναι βασισμένο στην έρευνα και πρακτική εφαρμογή των αρχών της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης της Συμπεριφοράς. Χρησιμοποιούνται τεχνικές ενίσχυσης, διόρθωσης του λάθους και γενίκευσης . Το πρωτόκολλο  εξελίσσεται παράλληλα με την τυπική ανάπτυξη της γλώσσας καθώς  πρώτα διδάσκει  το «πώς» της επικοινωνίας. Αποτελεί ένα βασικό εργαλείο έκφρασης βασικών αιτημάτων το οποίο μπορεί να φτάσει και στο επίπεδο διατύπωσης σχολίων. Αποτελείται από έξι στάδια στα οποία ακολουθούντα πολύ αυστηρές στρατηγικές διδασκαλίας.

Το PECS ξεκινάει διδάσκοντας στο άτομο να δίνει την εικόνα ενός επιθυμητού αντικειμένου σε έναν «σύντροφο επικοινωνίας», ο οποίος αμέσως ανταποκρίνεται στην ανταλλαγή σαν να είναι αίτημα. Το σύστημα περνά στη διδασκαλία τής διάκρισης μεταξύ εικόνων και πώς να τις βάζουμε μαζί σχηματίζοντας προτάσεις. Στα πιο προχωρημένα στάδια τα άτομα μαθαίνουν να απαντούν σε ερωτήσεις και να κάνουν σχόλια.

Τα έξι στάδια του PECS

Στάδιο 1: «Πώς» να  επικοινωνούμε

Οι μαθητές μαθαίνουν να ανταλλάσσουν με τον «σύντροφο επικοινωνίας» μια «υψηλής προτίμησης» εικόνα για κάποιο αντικείμενο ή δραστηριότητα.

Στάδιο 2: Απόσταση και επιμονή

Οι μαθητές γενικεύουν αυτό που διδαχτήκαν στο πρώτο στάδιο πηγαίνοντας την εικόνα σε διαφορετικά μέρη, με διαφορετικούς ανθρώπους και σε διάφορες αποστάσεις. Διδάσκονται επίσης να είναι πιο επίμονοι στην επικοινωνία τους.

Στάδιο 3: Διάκριση εικόνων

Οι μαθητές χρησιμοποιούν το βιβλίο επικοινωνίας και διδάσκονται την δεξιότητα της διάκρισης  επιλέγοντας  ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες εικόνες για να ζητήσουν κάθε φορά κάποιο επιθυμητό αντικείμενο ή δραστηριότητα.

Στάδιο 4: Δομή πρότασης

Οι μαθητές  μαθαίνουν να δομούν απλές προτάσεις πάνω σε μια αποσπώμενη βάση πρότασης χρησιμοποιώντας την εικόνα «θέλω» μαζί με την εικόνα του αντικειμένου που ζητούν.

Προσδιορισμοί

Οι μαθητές μαθαίνουν να διευρύνουν τις προτάσεις τους προσθέτοντας προσδιορισμούς

Στάδιο 5: Ανταπόκριση στην ερώτηση «Τι θέλεις;»

Οι μαθητές μαθαίνουν να απαντούν στην ερώτηση «Τι θέλεις;».

Στάδιο 6: Σχολιασμός

Τώρα οι μαθητές διδάσκονται να κάνουν σχόλια όταν τους ρωτάνε πράγματα όπως «Τι βλέπεις;», «Τι ακούς;» και «Τι είναι αυτό;». Μαθαίνουν να συνθέτουν προτάσεις που αρχίζουν με τις λέξεις «Βλέπω», «Ακούω», «Νιώθω», «Είναι» κ.λπ.

Εκτός από τις δεξιότητες που διδάσκονται στα έξι βασικά στάδια διδασκαλίας υπάρχουν και κάποιες επιπρόσθετες δεξιότητες επικοινωνίας , που πρέπει να διδαχθούν παράλληλα με το PECS. Κάποιες απ΄ αυτές είναι:

1. Να ζητάει βοήθεια
2. Να ανταποκρίνεται με «ναι ή «όχι» στην ερώτηση «θέλεις;»
3. Να ζητάει διάλειμμα
4. Να ανταποκρίνεται στο «περίμενε»
5. Να ακολουθεί ένα πρόγραμμα κ.α

Έρευνες έχουν δείξει πως πολλά παιδιά  προσχολικής ηλικίας αρχίζουν να αναπτύσσουν λόγο χρησιμοποιώντας το PECS. Είναι λανθασμένη η αντίληψη πως το παιδί «βολεύεται με την ανταλλαγή εικόνων και δεν προχωράει στην ανάπτυξη προφορικού λόγου. Το PECS αποτελεί ένα ανεξάρτητο εργαλείο επικοινωνίας το οποίο πρέπει να συνδυάζεται με παρεμφερή συστήματα παρέμβασης , όπως η Εφαρμοσμένη Ανάλυση της Συμπεριφοράς (ΑΒΑ) ή το TEACCH. Η σωστή και αυστηρή χρήση του πρωτοκόλλου διδασκαλίας μπορεί να ενισχύσει σημαντικά τις επικοινωνιακές δεξιότητες των μαθητών.

Επιμέλεια: Βαγγέλης Βασιλείου, Λογοθεραπευτής-υποψήφιος Διδάκτωρ Λογοθεραπείας